Bir dondurmacı dükkanı düşünün... Sıcak bir Mayıs günü... Bir aile yürüyüşe çıktı... Aile, 6 ve 8 yaşlarında, biri kız diğeri erkek iki çocuktan, anne ve babalarından ve nine ve dededen oluşuyor...
Çocuklar, dondurmacıyı görünce sizce ne yapar? Dondurmaya doğru koşar, değil mi? Çocuklarının güvenliğinden endişe eden anne ve baba peşlerinden koşar. En sonra, hayatın verdiği tecrübeyle yavaşça nine ve dede gider...
Şimdi ilk başa gidelim, çocukların dondurmacıyı gördüğü ana... Tam o anda, dondurmacının önünün fotoğrafını çekseniz, dondurmacıya gidenlerin ortalama yaşının 7 olduğunu düşünürsünüz... Bir süre bekleyip, tekrar çekerseniz başka bir sonuç, bir süre daha bekleyip çekerseniz bambaşka bir sonuca ulaşırsınız...
Fiyatların yaşanan olaylara tepkisi buna benzer... Önce bazı fiyatlar tepki verir sonra diğerleri... Önce tepki verenler haliyle, o anda enflasyonu belirler... Kansas FED, bu durumu Amerikan Tüketici Fiyat Endeksi'ni kullanarak çok iyi açıklar. Grafiği aşağıda ekledim. Görüldüğü üzere hızlı tepki veren fiyatlar, pandemi sonrası %18'e ulaştı... Ağır hareket edenler, çok daha yavaş hareket ediyor...Ağır hareket edenler, şu anda, ABD'deki enflasyonun nedeni...
Neden mi anlattım bunları? ENAG, web sitesinde enflasyonu günlük verileri kullanarak hesapladığını yazar, TÜİK ise daha seyrek... TÜİK'in metodolojisi dünyadaki uygulamalarla uyumlu...
İstatistik ofisleri, her gün fiyat toplamayı tercih etmez bunun önemli nedeni yukarıdaki örnekte de açıkladığım gibi her dalgayı hesaba katarak enflasyonu olduğundan daha fazla göstermemek ve tabi bu fiyatlar manuel toplanır. Her gün fiyat toplamak zor hatta imkansızdır... Dolayısıyla bu arada sorulması gereken iki soru var:
1) ENAG, enflasyonu TÜİK metodolojisini kullanarak hesaplasa, enflasyon oranları arasındaki fark kapanır mı? İngilizcede sevdiğim bir ifade var, 'benzerin benzerle kıyaslamak (compare like with like) gerek.
2) ENAG, fiyatları her gün nasıl topluyor? Örneğin, Anadolu'nun bir yerinde fiyatları her gün toplamak ne kadar mümkündür?
Burada amacım, ENAG'ı eleştirmek değil. ENAG gerçeği arıyor. Ancak konu önemli ve açıklığa kavuşması gerekir. Gelirlerin TÜİK'e, giderlerin ENAG'a endekslendiği kötü bir denge var..
Tabi, sorunun kaynağı TÜİK'in ayrıntılı veri yayımlamaması, eleştirilere yanıtsız kalması... Bu durumun enflasyonu artırıcı etki yaptığı ortada... Bu arada, bize düşen, her iki kurumdan da ayrıntılı açıklama istemek... Bu konunun açıklığa kavuşturacak olan da Mehmet Şimşek ve Türkiye ekonomi yönetimidir.
